مروری کوتاه بر فعالیت های نیروی هوایی در دوره دفاع مقدس

پژوهش خبری صدا وسیما: دوره 8 ساله دفاع مقدس یکی از برهه های مهم و ارزشمند تاریخ انقلاب اسلامی است که عظمت ایران اسلامی را در منظر جهانیان به رخ کشاند. در این دوره رزمندگان اسلام شامل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، بسیج،‌ ارتش جمهوری اسلامی و نیروهای مردمی نقش مهمی در دفاع و حفظ تمامیت ارضی و ارزش­ های انقلاب اسلامی ایفا کردند. در این پژوهش بخشی از خدمات نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از نیروهای مسلح و اثرگذار در دوره دفاع مقدس به صورت کوتاه ارائه می­ شود. این پژوهش به بهانه هفته دفاع مقدس و با هدف معرفی فعالیت های نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی در دوره دفاع مقدس به نگارش درآمده است.

بیانات امام خمینی (ره) و رهبر معظم انقلاب در خصوص نیرو هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران

امام خمینی (ره) بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران در بخشی از پیام تجلیل از ارتش در تاریخ 28/ 1/ 1368 می‌فرمایند: «شجاعت‌ها و رشادت‌های بی نظیر نیرو هوایی و خلبانان دلاور در نفوذ به اعماق خاک دشمن و رویارویی با مدرن‌ترین امکانات اهدایی استکبار به صدامیان و دفاع از حریم هوایی کشور نشانه تعهد، عشق و ایمان آنان به خدا و اسلام و مهین اسلامی است. مهیا نگه داشتن و تعمیر و بازسازی ادوات و ابزار پیچیده هواپیماها و رادارها و سلاح‌های ضدهوایی و موشک‌ها و پدافند از کشور،‌ دلیل مهارت و تخصص و ارزش­ های علمی والای این عزیزان است که خداوند بر توان و ایمان آنان بیفزاید».

رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز در دیدار با کارکنان نهاجا می‌فرمایند: «امروز شما که در نیروی هوایی هستید برای این که ارزش و شخصیت خودتان را باور کنید احتیاج ندارید که کسی به شما این را بگوید یا کسی تعریف خلاف واقعی از شما بکند. در پرونده خودتان، در نیروی هوایی شما مجموعه‌ای از افتخارات، فداکاری‌های شکوهمند، پروازهای خوب، کارهای فنی خوب، دفاع‌های بجا، حمله‌های بجا، کارآیی های برجسته و نوسازی های خوب دارید. این ها در سابقه و پرونده شماست و کسی هم نمی­تواند انکارشان کند. این اصالت و ارزش نیروی هوایی است. آن چه من به شما عرض می­کنم و از شما می­ خواهم این است که به این مقدار نباید اکتفا کنید.[1]

اولین حمله هوایی به خاک عراق

در ساعت 16:30 روز 31 شهریور سال 1359 تعداد چهار فروند هواپیمای « اف 4 » از پایگاه بوشهر به پرواز درآمد و پایگاه هوایی شعیبیه را بمباران کردند. سرگرد خلبان «جهانگیر ابن یمین» لیدر دسته پروازی البرزی و «ستوان یکم محمدکاظم روستا» اولین بمب را در اولین حمله هوایی در خاک عراق فرو ریختند.

اولین خلبانان شهید

«سروان خلبان محمد صالحی» و «ستوان یکم خلبان خالد حیدری» اولین خلبانان شهید نیروی هوایی در 31 شهریور 1359 بودند که به درجه رفیع شهادت نائل آمدند.

عملیات 140 فروندی و انهدام تجهیزات و تاسیسات نیروی هوایی عراق

در یکم مهر 1359 نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران در عملیات انهدام نیروی هوایی دشمن با 140 فروند هواپیما، فرودگاه­ها و پایگاه های هوایی عراق را در هم کوبید.

عکس برداری هوایی از مناطق دشمن

با وجود تهدیدات گسترده، هواپیماهای بی سلاح کار عکس برداری هوایی از موقعیت­ های دشمن را آغاز کردند و تصاویر منطقه نبرد را به ارمغان آوردند تا پس از پردازش و تفسیر در اختیار فرماندهان و طراحان جنگ قرار گیرد.

بمباران پایگاه هوایی کرکوک

پایگاه هوایی کرکوک آماج بمباران گسترده هواپیماهای نیروی هوایی قرار گرفت. در این ماموریت تعداد قابل توجهی از هواپیماهای دشمن در روی زمین نابود شدند. در حمله به پایگاه کرکوک، هواپیماهای مستقر در رمپ پروازی نیز بی نصیب نماندند.[2]

عملیات قطع صدور نفت عراق

به منظور جلوگیری از عملیات صدور نفت عراق، نیروی هوایی مبادرت به بمباران مراکز استخراج نفت، انهدام پالایشگاه و تلمبه خانه های نفتی این کشور نمود.

انهدام بنادر و تاسیسات عراق

این عملیات به منظور جلوگیری از ارتباط تجاری عراق با جهان خارج و قطع ارتباط کمک­ های کشورهای خلیج فارس از راه دریا صورت گرفت، که طی آن تاسیسات بندری و اسکله های بنادر ام القصر، بصره، فاو، البکر و ... مورد حمله هوایی قرار گرفت.

پشتیبانی از عملیات مروارید

هدف از انجام این عملیات تسلط بر سکوهای نفتی البکر و الامیه بود و نتیجه آن ایجاد محدودیت کامل تحرکات دریایی دشمن در بنادر فاو تا بصره و همچنین آزادی عمل برای تخلیه کشتی های باری و تجاری در بنادر امام و ماهشهر بود. هفتم آذر، سالگرد این عملیات مشترک، روز نیروی دریایی نام گرفته است.

حمله به پایگاه هوایی الولید (H3)

پایگاه هوایی «الولید» در جوار مرزهای مشترک اردن و سوریه، منطقه تجمع هواپیماهای نظامی و غیرنظامی عراق می­باشد که به دور از دسترس جنگنده بمب افکن­ های نیروی هوایی قرار داشت. با انجام عملیاتی بسیار دقیق و حساب شده، این منطقه در 15/ 1/ 1360 مورد تهاجم هواپیماهای نیروی هوایی ارتش قرار گرفت و خسارات سنگینی به بار آورد. این اقدام هشداری بود به رژیم اشغال­گر قدس تا فکر تعرض به نیروگاه اتمی بوشهر را همانند بمباران تاسیسات اتمی عراق در سر نداشته باشد.

پشتیبانی نیروی هوایی از عملیات طریق القدس

در آذرماه سال 1360 عملیات طریق القدس به منظور آزادسازی بستان و تامین تنگه چزابه در محور بستان – سوسنگرد با موفقیت به اجرا درآمد. نهاجا روزانه با انجام ده ها سورتی پرواز به بمباران خط مقدم جبهه پرداخت. موشک­های هاک برای نخستین بار به منظور دفاع موشکی صحنه نبرد، به کارزار آورده شد. این در حالی بود که نیروی هوایی عراق به هواپیماهای «میراژ اف 1» با موشک­های «سوپرماترا» مجهز شده و از هواپیماهای آواکس جدید به نام «بغداد» بهره می­ برد و از روس­ ها نیز موش ک­های تعقیب کننده پرتوهای راداری (علاوه بر تجهیزات بسیار زیاد زمینی) دریافت کرده بود.

پشتیبانی نیروی هوایی از عملیات فتح المبین

این عملیات در فروردین سال 1361 در منطقه عملیاتی غرب شوش و دزفول صورت گرفت. در این عملیات نهاجا با انجام پروازهای شناسایی و گرفتن عکس ­های هوایی از مناطق مورد نظر، وضعیت گسترش نیروهای عراقی را در اختیار فرماندهان و طراحان نظامی قرار داد. مواضع دشمن مورد حمله سنگین هواپیماهای نهاجا قرار گرفت و با دفاع سایت­های موشکی هاوک، توپخانه ضدهوایی و هواپیماهای گشت، تلفات سنگینی به دشمن وارد آمد و تعداد زیادی از هواپیماهای دشمن سرنگون شد.

پشتیبانی از عملیات بیت المقدس و آزادسازی خرمشهر

 این عملیات در اردیبهشت سال 1361 در غرب کارون انجام شد. در این عملیات 931 سورتی پرواز مراقبت مسلحانه، 130 سورتی پرواز بمباران هوایی، 22 سورتی پرواز عکس برداری هوایی، 2494 سورتی پرواز ترابری هوایی (سوخت رسانی در هوا، حمل مجروح، ‌انتقال نیرو از اقصی نقاط ایران و ...) انجام و حدود شش هزار بسیجی از مشهد مقدس به منطقه انتقال یافت.

پشتیبانی نیروی هوایی از عملیات والفجر 8

این عملیات در تاریخ 20/11/1364 آغاز گردید. برقراری پوشش هوایی، امدادرسانی و انتقال نیرو به منطقه و حمل مجروحان، ‌بهره گیری از شیوه جدیدی در بمباران­های هوایی و استفاده موثر از سیستم پدافند هوایی با جابجا کردن سریع سایت­های موشکی، از اقدامات نیروی هوایی در این عملیات بود. در نتیجه عملیات والفجر 8 شهر فاو آزاد و ارتباط دریایی عراق با آب­های آزاد قطع شد.

پشتیبانی نیروی هوایی از عملیات کربلای 5

عملیات کربلای 5 به منظور انهدام ماشین جنگی عراق در تاریخ 19/ 10/ 65 آغاز شد. این عملیات یکی از بزرگ­ترین عملیات‌های رزمندگان در طول جنگ تحمیلی بود، که با رمز مبارک‌ یازهرا (س) در منطقه‌ شلمچه‌ و شرق بصره‌ آغاز شد.[3] در این عملیات نیروی هوایی 858 سورتی پروازهای پوششی، عملیات تاکتیکی و پشتیبانی انجام داد و در مجموع 328 هزار و 250 پوند مهمات جنگی مصرف نمود و در سرنگون کردن هواپیماهای عراقی فعالیت چشمگیری داشت. پشتیبانی قدرتمند پدافند هوایی ابتکار عمل را از دست دشمن خارج کرد که سقوط تعداد بی­شماری از هواپیماهای دشمن گواهی بر این امر است.

جلوگیری از برگزاری اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد در بغداد

قرار بود اجلاس سران کشورهای غیرمتعهد در شهریور 1361 در بغداد تشکیل گردد. ایران اعلام کرد که در این اجلاس شرکت نخواهد کرد و بغداد محل امنی برای تشکیل این اجلاس نخواهد بود. رژیم بعث با انتشار بیانیه ای اعلام نمود که فضای بغداد تحت پوشش مستحکم دفاع هوایی است.

در سی ام تیرماه 1360 تعداد دو فروند هواپیمای «اف 4» به پایگاه هوایی الرشید و پالایشگاه الدوره بغداد حمله کردند. یکی از هواپیماها در ارتفاع کم در آسمان بغداد پرواز و پالایشگاه الدوره بغداد را بمباران و در بازگشت مورد اصابت پدافند هوایی دشمن قرار گرفت. خلبان هواپیما که امکان و اجازه ترک هواپیما را داشت از هواپیما خارج نشد و خود و هواپیمایش را به نقطه ای از تاسیسات مهم دیگر دشمن کوبیده و به شهادت رسید. «سرهنگ خلبان عباس دوران» از قبل گفته بود که اگر هواپیمایش در خاک دشمن مورد اصابت قرار گیرد،‌ شهادت را به اسارت ترجیح خواهد داد. بدین ترتیب تشکیل اجلاس سران غیرمتعهدها در شهر بغداد منتفی و کشور هند بدین منظور انتخاب گردید.[4]

پژوهش خبری // گروه سیاسی

 ------------------------------------

[1]- بیانات در دیدار با کارکنان نهاجا، 18/ 11/ 1375

[2]- نیروی هوایی ارتش در گذر تاریخ،‌ حسین بهنام گهر، تهران: انتشارات مرکز انتشارات راهبردی نهاجا. تاریخ چاپ 1390

[3]- سایت مشرق نیوز، «آشنایی با عملیات کربلای پنج‌؛ سنگین‌ترین و گسترده‌ترین عملیات دفاع مقدس»، 17/ 10/ 1393

[4]- نیروی هوایی ارتش در گذر تاریخ،‌ حسین بهنام گهر، تهران: انتشارات مرکز انتشارات راهبردی نهاجا. تاریخ چاپ 1390