یادداشت روز
کرونا و تصمیمهای دشوار بریتانیا
پس از چند هفته تعویق مذاکرات، دومین دور مذاکرات بریتانیا و اتحادیه اروپا درباره آینده همکاریهای دوطرف در دوره پسابرگزیت روز جمعه (۵ اردیبهشت) برگزار شد.
بحران کرونا و برخی اختلافات گسترده میان دو طرف و همچنین تردید درباره کسب توافق در خصوص معاهده جامع تجاری، امنیتی و ماهیگیری تا پایان سال جاری بر این مذاکرات سایه افکند. به نظر میرسد بحران کرونا، دولت بریتانیا و حزب محافظه کار این کشور را در معرض انتخابهای دشوار سیاستی و حتی شاید تغییرات گفتمانی قرار داده است.
اختلافات اروپا و بریتانیا در دور دوم مذاکرات
دومین دور مذاکرات بریتانیا و اتحادیه اروپا موارد اختلاف را عیانتر کرد. یکی از موارد مهم اختلاف دو طرف مذاکره آن است که اتحادیه اروپا به دنبال دستیابی به یک چارچوب واحد درباره همه حوزههای همکاری در دوره پسابرگزیت است، حال آن که بریتانیا خواستار توافقهای جداگانه در موضوعات مختلف است. مسئله مرزهای دو ایرلند، بویژه مسئله مورد اختلاف درباره اعمال کنترلهای گمرکی و بهداشتی در مرزهای ایرلند شمالی با بقیه خاک بریتانیا (بریتانیا مخالف این نوع کنترل است) و همچنین مسئله شهروندان اروپایی ساکن در بریتانیا (که ایمن کردن موقعیت شان در بریتانیا پس از بحران کرونا دشوارتر شده است) از دیگر موضوعات پیچیده مذاکرات هستند.
با وجود این به نظر میرسد بحران کرونا بر روند مذاکرات به ویژه در خصوص طول دوره انتقال تاثیر گذاشته است.
تصمیم دشوار در خصوص تمدید دوره انتقال
میدانیم که توافق خروج موجود، امکان تمدید دوره انتقال را حتی برای دو سال ممکن کرده است؛ با این وجود بریتانیا اعلام کرده است قصد ندارد درخواست تمدید به بروکسل ارسال کند. حتی پیش از مواجهه با بحران کرونا، امکان تحقق توافق جامع تجاری دو طرف تا ماه دسامبر به عنوان زمان پایان دوره انتقال، بعید به نظر میرسید. چه آنکه ظرفیت محدود و حتی تمایل کمتری در بین رهبران اتحادیه اروپا وجود دارد تا در میان یک بحران خارق العاده، به مذاکرات عجولانه تن بدهند.
علاوه بر این، به نظر اروپا رفع اختلافات فراوان دو طرف از جمله در حوزه ماهیگیری به زمان بیشتری نیاز دارد؛ ضمن آن که مذاکره بر روی جزئیات آن هم به صورت آن لاین تقریبا غیر ممکن است. در این چارچوب، حزب راست میانه مردم اروپا به عنوان بزرگترین گروه سیاسی پارلمان اروپا با صدور بیانیهای با ارجاع به نامساعد بودن شرایط اروپای درگیر با بحران کرونا برای تحقق برنامه زمان بندی شده مذاکرات تجاری بریتانیا و اتحادیه اروپا، از دولت بریتانیا درخواست کرده است دوره انتقال را تا پس از سال میلادی جاری تمدید کند.
اما در مورد بریتانیا تصمیم گیری در خصوص تمدید دوره انتقال و یا خروج بی توافق بسیار دشوار است. از طرفی برگزیت بدون توافق یا عدم تمدید دوره انتقال در دوران کرونا میتواند به اقتصاد بریتانیا و اروپا فشار مضاعفی وارد کند. کدام دولت عاقلی در زمان بحران و زمان مواجهه با رنج بی سابقه اقتصادی، مالی، اجتماعی و انسانی، آگاهانه تصمیمی اتخاذ میکند که اختلال گستردهای در تجارت، سرمایه گذاری و امنیت ایجاد خواهد کرد؟! در ضمن، تمدید دوره انتقال با توجه به حفظ رویههای تجاری فعلی، امکان واردات اقلام مورد نیاز بریتانیا را در طول بحران کرونا مهیا میکند. افرادی، چون هاموند نیز بر این اعتقادند هر دو طرف با شوک قابل توجه مواجه شده اند و پایان یافتن دوره انتقال، شوک مضاعفی به بریتانیا وارد خواهد کرد.
شاید در این چارچوب است که بر اساس نتایج نظرسنجی موسسه فوکال دیتا، اکثریت مردم بریتانیا و حتی بخشهای مهمی از رای دهندگان به برگزیت خواهان تمدید مهلت برگزیت و تمرکز دولت بر کرونا هستند. جالب اینجاست که روزنامه نگاران به شدت مدافع برگزیتی، چون ایزابل اوکشات (Isabel Oakeshott) نیز اذعان کرده اند که مسئله کرونا همه چیز را تغییر داده است و مشکلی با این ندارند که دوره انتقال تمدید شود.
از دیگر سو میدانیم که تصمیم تمدید دوره انتقال، پیامدهای سیاسی بزرگی برای دولت بریتانیا در پی خواهد داشت؛ از جمله اینکه بریتانیا در دروه تمدید شده نیز باید سهم خود را از بودجه اتحادیه بپردازد، از قوانین آن تبعیت کند بی آنکه نقشی در تصمیم سازی آن داشته باشد.
بحران کرونا و گفتمان و مشی سیاست گذاری حزب محافظه کار
به نظر میرسد بحران کرونا تاثیرات قابل توجهی بر گفتمان و مشی سیاست گذاری حزب محافظه کار بر جای گذاشته است و احتمالا بر جای خواهد گذاشت. به عنوان مثال این بحران، گفتمان سنتی این حزب را در خصوص دوری گزینی از حمایت گرایی و مداخلات گسترده اقتصادی دولت در اقتصاد و تاکیدش بر اعمال نظم و انضباط مالی عملا بی اثر کرده است.
بحران کرونا عملا دیسیپلین مالی دولت را بهم زده و دولت بریتانیا به مداخله گسترده حمایت گرایانه اقتصادی مجبور شده است. به نظر میرسد بخش شکاک به اروپایِ گفتمان حزب محافظه کار هنوز در معرض خطر قرار نگرفته است. سطوحی از گیجی دولت در خصوص نحوه مواجهه با کنش مشترک اروپایی در مواجهه با بحران کرونا به چشم میخورد. به عنوان مثال دولت بریتانیا در ابتدا از پیوستن به طرح مشترک اروپایی تامین تجهیزات و اقلام پزشکی به بهانه اینکه دیگر عضوی از اتحادیه اروپا نیست سر باز زد ولی بعد نظر خود را تغییر داد.
با وجود این بریتانیا عملا در طول بحران کرونا چندان در سامانه اروپایی مدیریت بحران فعال نبوده است. مسئلهای که ظاهرا ریشه در ایدئولوژی و گفتمان حزب محافظه کار دارد. از زمان برگزاری همه پرسی خروج، دولت بریتانیا تلاشهای زیادی کرده است تا به مردم یادآوری کند که آینده این کشور به عنوان یک کشور مستقل منوط به در دست گرفتن سرنوشت خود است. مسئلهای که تاکنون سطح مشارکت بریتانیا را در برنامههای اروپایی، چون تولید دستگاههای تنفسی پایین نگاه داشته است.
به گونهای که رئیس اپیدمیولوژی و بهداشت عمومی در انجمن سلطنتی پزشکی معتقد است که دولت بریتانیا نسبت به هر چیزی که از خارج از کشور باشد، بی اعتنایی کامل دارد از جمله اینکه توصیههای سازمان بهداشت جهانی را نادیده گرفته است و به مرکز کنترل بیماریهای اروپا بی اعتنایی میکند.
اما به چند دلیل میتوان انتظار داشت که بخش شکاک به اروپا و استثناگرای گفتمان حزب محافظه کار تضعیف شود. نخست آنکه مواجهه با بحران کرونا، احتمالا گفتمان استثناگرایی بریتانیایی را با چالش مواجه کرده و خواهد کرد. به عنوان مثال، ضعفهای آشکار مدیریت بحران در حوزه هایی، چون فاصله گذاری اجتماعی به موقع و تامین نیازهای اساسی نظام درمان، نشان داد که بریتانیا آن قدر هم خاص و استثنایی نیست.
دلیل دوم اینکه بحران اخیر نشان داد که بریتانیا بدون یاری دیگران به ویژه اروپا، در جهان با مسائل جدید شکننده است. به نظر میرسد این مسائل بر نحوه خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا (سخت یا نرم) نیز اثر بگذارد. انتخابی که البته به نحوه مدیریت مشترک بحران توسط اروپا بستگی خواهد داشت. اگر شاهد سطوحی از موفقیت کنش مشترک اروپایی در مواجهه با بحران باشیم، با تقویت حس سرنوشت مشترک، اروپاگرایان از جمله در حزب محافظه کار بر انگاره هایی، چون بی مرز بودن بحرانهای قرن بیست و یکمی تاکید خواهند کرد و زیست اقتصادی، سیاسی، امنیتی و بهداشتی اروپایی را اجتناب ناپذیر خواهند دانست.
البته، شکاکان به اروپا نیز بر اولویت پاسخهای ملی به بحرانها تاکید خواهند کرد به ویژه اگر کنش اروپایی مدیریت بحران با شکست مواجه شود.
ره آورد
خلاصه اینکه بحران کرونا میتواند سیاست گذاری برگزیتی دولت بریتانیا و حتی گفتمان سیاسی آن را متاثر سازد ضمن آنکه دولت را در معرض انتخابهای دشواری قرار میدهد. بدیهی است سناریویهای قابل تحقق متاثر از پیشرانهای متعددی خواهند بود: از جمله حزب محافظه کار و دولت، ایدئولوژی را انتخاب میکنند یا کمک به بهبود شرایط بحرانی کنونی با کمک اروپا را. یا اینکه این بحران تا چه سطح و عمقی ایدئولوژی حزب محافظه کار را تغییر خواهد دادو سوم اینکه خود اروپا تا چه میزان در مدیریت اروپایی بحران موفق خواهد بود. در مجموع به نظر میرسدپروژه اروپا و ساختارهای اتحادیه اروپا در مواجهه با بحران کرونا به هر روی تغییر خواهند کرد و بریتانیا و حزب محافظه کار چارهای جز انطباق با این شرایط جدید نخواهند داشت.
نویسنده :حسین مفیدی احمدی
پژوهشگر مسائل اروپا