خانه بروجردی های کاشان، نمادی از عشق دوران قاجار

 داستان از آن جایی شروع شد که سید مهدی بروجردی دلباخته دختر سید جعفر طباطبایی شد.حاج‌آقا حسن بروجردی برای فرزندش سیدمهدی از دختر حاج سیدجعفر طباطبائی خواستگاری می‌کند. پدر دختر که از بزرگترین تاجران کاشان و صاحب عمارت معروف خانه طباطبایی‌ها بود اعلام می‌کند در صورتی به این وصلت رضایت می‌دهد که داماد خانه‌ای هم‌تراز با خانه پدری عروس داشته باشد.

حاج آقا حسن بروجردی و پسرش هم شرط ازدواج را قبول می‌کنند و تنها بعد از چند روز، در محله سلطان امیراحمد و در نزدیکی خانه پدری عروس فرآیند ساخت‌و‌ساز خانه‌ای به زیبایی خانه طباطبایی ها را آغاز می‌کنند. از علی مریمی کاشانی، صنیع‌الملک و کمال‌الملک می‌خواهند تا هنر بی‌نظیر خود را به کار گیرند و زیباترین عمارت را برای ورود تازه عروس مهیا کنند. غافل از اینکه ساخت باشکوه‌ترین خانه قجری زمان بسیاری می‌طلبد و این عمارت فوق‌العاده به این زودی‌ها آماده سکونت نیست. ازدواج سر می‌گیرد و با توجه به آماده نبودن منزل داماد و همچنین عظمت عمارت طباطبایی ها، سیدمهدی و همسرش در یکی از سالن‌های همین خانه سکونت می‌کنند.

روزها، ماه‌ها و سال‌ها میگذرد اما طراحی و ساخت عمارت بروجردی ها به اتمام نمی‌رسد. بعد از گذشت هفت سال زندگی در منزل طباطبایی ها، سیدمهدی تصمیم می‌گیرد که به همراه خانواده در بخشی از عمارت خود که ساخت آن به اتمام رسیده، نقل مکان کند تا شاید به این شکل فرآیند طراحی و ساخت بنا سرعت بگیرد. تعداد بناها و کارگران را افزایش می‌دهد غافل از این‌که زیباترین عمارت کاشان قرار نیست به این زودی‌ها تکمیل شود. در نهایت بعد از گذشت 18 سال از زندگی عروس و داماد، ساخت عمارت بروجردی ها به اتمام می‌رسد. عمارتی که با گذشت بیش از 100 سال از ساخت آن، امروزه به عنوان شاهکار معماری ایرانی و اسلامی از آن یاد می‌شود. بنایی که بزرگانی چون علی مریمی کاشانی، صنیع‌الملک و کمال‌الملک حدود دو دهه از عمر خود را صرف طراحی و ساخت آن کردند و بدون شک نبوغ و خلاقیت شگرف خود را در جای‌جای این عمارت به یادگار گذاشته‌اند.

خانه بروجردی ها، معروف‌ترین و مهم‌ترین خانه تاریخی ایران و یکی از بهترین جاذبه های گردشگری کاشان است و به عنوان نماد معماری سنتی ایرانی از آن یاد می‌شود.  در این مقاله به طور کامل به بررسی ویژگی‌های فوق‌العاده و بی‌نظیر خانه بروجردی های کاشان می‌پردازیم.

قدمت خانه بروجردی‌ها

خانه بروجردی‌ها به عنوان یکی از زیباترین بناهای به‌جا مانده از دوره قاجار شناخته می‌شود و در سال ۱۲۹۲ توسط سید حسن نطنزی (بروجردی)، یکی از بازرگانان نطنزی، در شهر کاشان ساخته شد. این خانه ۱۷۰۰ مترمربع مساحت دارد و در سال 1354 و به شماره ۱۰۸۳ در فهرست آثارملی كشور به ثبت رسیده است. همچنین در سال 2015 و 2016 به عنوان جاذبه توریستی محبوب توسط سازمان یونسکو انتخاب شده است.

معماری بی‌نظیر خانه بروجردی ها

علی مریمی کاشانی، معمار چیره‌دست و زبده دوره قاجار، طراحی و ساخت این عمارت را بر عهده گرفت. خانه بروجردی‌ها یکی از شاخص‌ترین بناهای تاریخی ایرانی است که در سراسر آن ظرافت‌ها و ویژگی‌های معماری ایرانی اسلامی به چشم می‌خورد. در طراحی این بنای عظیم، به طرح و نقش سنتی ایرانی اهمیت ویژه‌ای داده شده و تزئینات داخلی با وسواس و ریزبینی قابل توجه‌ای کار شده است.

یکی از نکات جذاب و دیدنی خانه بروجردی‌ها، تماشای هنر و خلاقیت صنیع‌الملک و کمال‌الملک است. نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های موجود در این عمارت به دست این دو هنرمند نامدار ایرانی خلق و اجرا شده و از نظر اصول زیبایی‌شناسی به عنوان شاهکار هنر ایران شناخته می‌شود. جای‌جای این عمارت عظیم تاریخی، ذوق و هنر اصیل ایران‌زمین به چشم می‌خورد و یادآور فرهنگ، تمدن و تاریخ پرشکوه این مرز‌و‌بوم است.نقاشی‌های این عمارت به شکل ویژه و با استفاده از شیوه‌های متفاوت و با رنگ‌وروغن و آبرنگ اجرا شده‌اند.

در تمام لحظات بازدید از خانه بروجردی ها، به جزئیات و ظرافت‌های به کار رفته شده توجه کنید. از همان لحظه ورود، متحیر این همه ذوق و خلاقیت هنری می‌شوید. بعد از طی کردن چندین پله، به حیاط اصلی می‌رسید که در مرکز آن حوض بزرگی واقع شده. دور تا دور این حیاط، نقاشی‌ها و گچ‌بری‌هایی با طرح میوه و انواع خوراکی‌ها به چشم می‌خورد.

ورود به هر بخشی از خانه بروجردی ها، تجربه‌ای فوق‌العاده و ارزشمند است. هر قسمتی از بنا دارای نقاشی‌ها و گچ‌بری‌های مخصوص به خود است و مهمترین نکته این‌که تزئینات هر بخش، یک داستان ویژه و تاریخی را روایت می‌کند. می‌توانید در یک سالن داستان لیلی و مجنون را در گچبری‌ها و نقاشی‌های بی‌نظیر آن مشاهده کنید. در یک سالن داستان یوسف و زلیخا و…

در طراحی و پرداخت تزئینات بخشی از بنا، به کسب‌وکار صاحب‌خانه توجه بسیاری شده است و اقلامی که سید حسن بروجردی به تجارت با آن‌ها می‌پرداخت و همچنین هدایای ویژه‌ای که از بزرگان دریافت کرده بود به صورت گچ‌بری ثبت شده است و در زیبایی این شاهکار معماری ایرانی، نقش خارق‌العاده‌ای ایفا می‌کند.

تمامی جزئیات و عناصر به کار رفته در این بنا نمادی از هنر ناب ایرانی است و کوچکترین اجزا و تزئینات آن نشانگر سال‌ها نبوغ و خلاقیت معماران و هنرمندان دوره قاجار است. هر قسمتی از این خانه، روایت‌کننده یک افسانه تاریخی است و با ورود به هر بخش از آن، قصه‌ای دلنشین در ذهنتان شکل خواهد گرفت.

با توجه به این‌که کاشان شهری در دل کویر است، همواره از گذشته تا به امروز سعی شده تا معماری ساختمان‌ها به گونه‌ای باشد که فضای داخلی خانه را در فصول گرم سال خنک‌تر و مطبوع‌تر و در فصول سرد و زمستانی، گرم‌تر از فضای آزاد و بیرونی بنا نگاه دارد. خانه بروجردی ها هم متناسب با شرایط اقلیمی این منطقه طراحی و ساخته شده است به شکلی که در گرم‌ترین روزهای تابستان از طریق بادگیرهایی که در پشت‌بام قرار گرفته، هوای خنک و مطبوعی به سمت سرداب‌ها هدایت می‌شوند و فضای داخلی خانه را بسیار متعادل و دل‌پذیر می‌سازند.

برای ساخت این بنا از خشت‌خام استفاده شده است و تمامی عناصر سازه‌های اصلی بنا (جرزها، دیوارها و پوشش‌ها) از خشت خام با ملات گل یا گچ یا ترکیب آن‌ها ساخته شده‌اند. آجر ختایی با اشکال و طرح‌های گوناگون در نماها و ازاره‌ها (قسمت پایینی دیواره‌ها) و کف فرش‌ها به کار گرفته شده و نمای بدنه‌ها نیز از آستر کاه‌گل همراه با گچ‌بری‌های متنوع استفاده شده است.

در فرآیند ساخت خانه بروجردی ها که قدمتش به سال ۱۲۹۲ هجری قمری بازمی گردد بیش از ۱۵۰ بنا و هنرمند گچ‌کار و آینه‌کار در طی 18 سال نقش داشته‌اند و تمام اصول معماری سنتی ایرانی را در حد کمال به کار گرفته اند. خانه بروجردی ها با دارا بودن تزئینات متنوع و بسیار ظریف و هنرمندانه و همچنین نبوغ و خلاقیت شگرف معماری، به نوعی معروف‌ترین و مهم‌ترین خانه تاریخی ایران است و به عنوان نماد خانه ایرانی از آن یاد می‌شود. تمامی ایده‌آل‌های یک عمارت تاریخی در این بنا جمع شده است و تجربه‌ای فوق‌العاده از تماشای معماری اصیل ایرانی را در خاطرتان حک می‌کند.